امامزاده زید

يکى از اماکن متبرکه استان کرمان، امام‌زاده زيد شهداد مى‌باشد که شجره‌‌نامه‌اش به امام رضا (ع) منسوب است. قديمى‌ترين قسمت بناى امام‌زاده ايوان خشتى است به طول ۸/۹۰ و عرض ۵/۸۵ متر که ديوارى به ضخامت ۱/۵۰ متر دارد. احتمالاً قدمت اين ايوان به قرن هفتم هجرى مى‌رسد. بناى کنونى متعلّق به دورة صفویّه است. تعميرات حفاظتى اين ايوان شامل مرمت طاق، پى‌بندى ديوارها و کاشى‌کارى گنبد است. اين بنا تحت شماره ۵۳۰ به ثبت تاريخى رسيده است. مزار متبرّک حضرت زید پس از وفات او به سال 482 هـ . ق توسّط شاهان آل قاورد سلجوقى ساخته شده و بعد در هر دوره‏اى توسّط افراد خیّر و نیکوکار مورد بازسازى و تعمیر قرار گرفته است. توصیف بقعه: مجموعه این بقعه شامل سردر، گنبد رفیع و زیبا، کاشى‏کارى‏هاى معرّق فیروزه‏اى، ایوان و صفّه زیبا به نام صفا و ورودی است که از نظر معمارى و شیوه ساختمانى بسیار جالب و قابل مطالعه و بررسى است. در این بقعه، یک سرى تزیینات کاشى‏کارى، گچ‏برى، نقّاشى، مقرنس‏کارى، گره سازى و آیینه کارى دیده مى‏شود که از نظر معمارى بسیار ارزنده و جالب و بخصوص گچ‏برى زیر سقف ایوان قدیمى آن در زمره هنرهاى ممتاز این بناى تاریخى به شمار مى‏رود. حرم مطهّر: اصل بنا به شکل مربّع و هر یک از اضلاع آن بیست متر است که مجموع مساحت حرم مطهّر چهارصد مترمربّع است. ترکیب بقعه، هم چون حرم شاهزاده حسین چوپار بنا شده با این تفاوت که گنبد امامزاده زید مقدارى کوچک‏تر است. چهار در، در چهار جهت بقعه به سمت شبستانى که دور تا دور اتاق اصلى مرقد را فرا گرفته، قرار دارد. تمام جدارهاى داخلى این فضا به اندازه 20/1 سانتى‏متر با کاشى‏هاى لاجوردى و به شکل زنبورى و در زمینه گل و بوته تزیین شده است. الباقى دیوار شبستان‏ها سفیدکارى و رنگ کارى شده و تزیین خاصى جز سقف این شبستان‏ها که داراى مقرنس و هلال بندى‏هاى ظریفی است، تزیین دیگرى به چشم نمى‏خورد. براى اتصال شبستان یا رواق به اصل اتاق مرقد، چهار درِ چوبى عالى در چهار طرف شبستان تعبیه نموده‏اند، اصل اتاقى که مرقد امامزاده در آن است، به شکل مربّع و ابعاد 8×8 متر است که تمام جدار آن آیینه کارى زیبا، کاشى‏کارى نفیس و مقرنس‏کارى جذاب دارد و شکوه و عظمت این بنا را براى زوّار به تصویر مى‏کشد. در چهار طرف و زاویه‏هاى حرم، چهار گوشواره زیبا و گچ‏برى‏هاى ظریف و جالب مشاهده مى‏شود که برخى از آنها هنوز پس از هفت قرن از بناى اصلى پابرجا مانده است. ضریح مرقد امامزاده که در وسط حرم، درست زیر گنبد قرار دارد، قبلاً چوبى و به شکل صندوق بوده، که در سالیان جدید برداشته شده، و در گوشه‌ای از رواق نگهدارى مى‏شود. به جاى آن، ضریحى از آب طلا و نقره که کار هنرمندان اصفهانى است و آیات قرآن و اشعار محتشم کاشانى بر روى آن قلم زنى و حکاکى شده، نصب شده است. در بالای ضریح مطهّر، کتیبه‌ای به این عنوان قرار دارد: «به همَت هیأت امنا سازنده احمد و عبّاس پرورش، قلمزنى سیّد مصطفى احمدى، نجارى حاج نعمت اللَّه حیدرزاده سال 1380 اصفهان» تصویرى سه بعدى از نقّاشى عصر عاشورا توسّط مرحوم شوکت الملک و عمل حاجى پروانه کاشانى در سال 1328 هـ . ش وقف حرم شده، که در یکى از رواق‏ها به چشم مى‏خورد. این نقّاشى در سال 1380 توسّط سیّد ماشاء اللَّه حسینى نژاد تعمیر شده است با وجود این، بخش‏هایى از آن از بین رفته است. در جانبین چهار ورودی اصلى به شبستان حرم، دو نور گیر در طرف بالاى در قرار دارد که در مجموع هشت نور گیر در بقعه تعبیه شده است. در داخل حرم قبرهاى مرحومین سیّد محمود قوام الشریعه و فرزند او سیّد محمّد خلیل قوام و شیخ محمّد حسین قوامى قرار دارد که مورد توجّه اهالى است. ایوان حرم: مدخل اصلى بقعه که از جانب شمال است، سراسر با کاشى‏هاى گرهى در زمینه گل و بوته به رنگ آبى و زرد و سبز و زیبا مزین شده است. در قوس بندى ورودی، مقرنس‏کارى‏هاى ظریفى صورت گرفته که همه آن نیز کاشى‏کارى شده است. ارتفاع بقعه از سطح زمین 18 متر است که هفت متر آن را ایوان حرم تشکیل مى‏دهد. در مقابل همین ایوان، آرامگاه هشت‌ضلعى زیبایى قرار گرفته که توسّط هشت ستون استوار است و گنبدى عرقچینى براى آن تعبیه نموده و با آجرهاى تزیینى مزیّن نموده‏اند، که مدفن و آرامگاه دکتر سیّد ابوالقاسم پورحسینى متخلّص به واصل است. آن مرحوم زمین مهدیّه را خریدارى و به امامزاده زید وقف نموده است.